Verslag van het werk in de ondergrondse

Wanda Elzbieta Makowska-Lubowiecka, pseudoniem "Elzbieta", werd op 10 januari 1911 geboren in Warschau. Aldaar ging zij naar het gymnasium "Maria Konopnicka". Haar einddiploma behaalde zij  in 1931 in Ostrog aan de Horyn; vervolgens studeerde ze in 1933 af aan het Centraal Instituut voor Lichamelijke Opvoeding in Warschau. Vanaf 1934 tot aan het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werkte zij als beambte voor de lichamelijke opvoeding bij het Bureau Lichamelijke Opvoeding en Militaire Vooropleiding bij het Commando van het Korps Grensbewaking in Warschau. In de eerste dagen van september 1939 werd zij met het Commando van het Korps Grensbewaking geëvacueerd naar Pinsk. Zij reed met een auto die zij zelf bestuurde naar Pinsk, samen met Maria Szczurowska, hoofd van de afdeling Militaire Vooropleiding bij het Korps Grensbewaking en in deze functie opvolgster van Zofia Grzegorzewska, die op 7 juni 1939 op tragische wijze om het leven was gekomen. In Pinsk werd Wanda ingedeeld bij het bataljon "Malynsk" van het Korps Grensbewaking. Aangezien zij geen auto meer had, ging ze er met de trein naartoe, maar zij trof er niemand aan. Daarom besloot zij terug te keren naar Warschau. In de buurt van Lublin (Chelm?) werd zij van Warschau afgesneden door het sovjet-leger. Zij stapte in een goederentrein die in de richting van Wilna reed, daar kwam zij aan en zij bleef er tot het voorjaar van 1940 logeren bij kennissen.

In Wilna begon zij met ondergronds werk bij de ZWZ (Zwiazek Walki Zbrojnej = Bond voor Gewapende Strijd). In deze organisatie werd zij geïntroduceerd door mw. Matwillo-Radlinska, die zij van voor de oorlog kende. Zij werd beëdigd door "Waclaw". Nog in de lente van 1940 besloot zij wederon terug te keren naar Warschau. Zij vertrok samen met Witold Huwald, Witold Sawicki en Tomasz Zan. Allen moesten zij zich in Warschau melden bij 

"Marcysia" (Emilia Malessa), hoofd van de sectie Buitenlandse Verbindingen bij Afdeling V van het Hoofdcommando van het Binnenlands Leger. Samen met vluchtelingen gingen zij de grens over.

  In Warschau werd Wanda ingedeeld bij de sectie PKO (ABC?), bij "Berta". Daar werkte zij echter niet lang; zij  aanvaardde betaald werk bij de telefooncentrale van de Belastingkamer en dankzij haar goede kennis van de Duitse taal kon zij veel berichten doorgeven. Na een klein jaar beëindigde zij dit werk in opdracht van "Grabiec" en zij begon als volledig beschikbare werkkracht te werken bij de sectie Operationele Verbinding. Bij deze sectie werkte o.a. Halina Bogacka met haar samen en ook Jan Wroblewski ("Jan"), die in 1942 omkwam in Auschwitz. Bij de Operationele Verbinding werkte Wanda ongeveer een jaar. Na twee gevallen van verraad werd zij overgeplaatst naar de ondergrondse verbinding V K en opnieuw ingedeeld bij "Berta" - bij "Kundla". De plaatsvervangster van "Berta" was toen Alina Obrackiewicz, pseudoniem "Monika". Wanda bezorgde post bij "Kuczaba", "Bronka" en anderen, alsmede bij verschillende secties van het Hoofdcommando; zij kende veel mensen van het Hoofdcommando en de daartoe behorende secties. Zij herinnert zich bijvoorbeeld van de sectie Code twee zusters Jarnuszkiewicz, Hanka Pomorska en Renia Dlugoborska - deze vrouwen ontmoette zij later bij de Opstand van Warschau. In die tijd werkte zij o.a. samen met Maria Czerminska, pseudoniem "Lucynka", die koerierster was van generaal "Tur".("Grot" Rowecki) en later van generaal "Znicz" (Bor Komorowski), en met Jadwiga Beapré ("Malina"); beiden van "Pudla". Zij werkte ook samen met Basia Piekarska ("Basia") en zij herinnert zich Marta Lisiecka-Krauss, pseudoniem "Biruta", en Zosia Juraszynska, pseudoniem "Marta"; die later de plaats van "Biruta" kwam innemen. Tijdens de Opstand van Warschau was Wanda koerierster van het Hoofdcommando van het Binnenlands Leger en samen met dit Hoofdcommando veranderde zij van standplaats; deze was achtereenvolgens de wijk Wola, de Oude Stad en de Binnenstad (gebouw van de spaarbank PKO). Wanda herinnert zich dat generaal Pelczynski ("Grzegorz") daar gewond raakte. Na de Opstand van Warschau werd zij samen met andere militairen van het Binnenlands Leger gevangen genomen; zij kwam vervolgens in verschillende krijgsgevangenenkampen voor officieren terecht. Zij  werd bevrijd door het Amerikaanse leger en vertrok naar Engeland om daar bij de Poolse Marine te gaan. Nadat haar militaire rang geverifieerd was werkte zij in de functie van commandant van de vrouwenafdeling en tevens als secretaresse  van Tadeusz Morgenstern, de commandant van het marinekamp ORP-Baltyk (ORP = Okret Rzeczypospolitej Polskiej = Schip van de Republiek Polen) in Okehampton Devon. Zij werkte daar tot 1947; in dat jaar trouwde zij met kapitein Jakub Lubowiecki en zij vertrokken in februari 1948 samen naar Argentinië. Daar bleven zij tien jaar wonen; in 1958 verhuisden zij naar Sao Paulo in Braziliē, waar zij tot vandaag toe wonen.

Wanda Lubowiecka is lid van de Marinevereniging in Londen en van de Poolse en Braziliaanse vereniging van oud-strijders in Sao Paulo.