Oorlogsherinneringen langs het Pieterpad

Bron: www.pieterpad.nl 

Vrijwilliger Marco Bontje heeft een mooi verslag geschreven over de oorlogsherinneringen die liggen verscholen op en om het Pieterpad. 

In 2024 begon ik in Pieterburen aan het Pieterpad. Intussen, twee zomervakanties en een lang Paasweekend verder, ben ik tot Roermond gekomen. Het laatste stuk naar de Sint Pietersberg heb ik in 2026 nog tegoed. Onderweg kwam ik veel plekken van oorlogsherinnering tegen. Soms pal langs het pad, soms met een kleine omweg die ik er graag voor over had. Sommige van die plekken zijn bekend tot ver over de gemeentegrenzen of zelfs ver over de landsgrenzen. Andere plekken hebben vooral lokaal betekenis. Er waren al veel van zulke plekken, maar rond de herdenkingen van 75 jaar en 80 jaar bevrijding kwamen er meer bij. Soms tijdelijk, zoals in de herdenkingsmaanden van 80 jaar bevrijding, maar meestal permanent. Dat er nog steeds herdenkingsplekken bij komen maakt duidelijk dat er nog steeds veel behoefte is aan het herdenken van slachtoffers, bevrijders, verzetshelden, plekken en gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog. Er zijn zo veel oorlogsverhalen die ook in 2025, en hopelijk nog lang daarna, verteld moeten blijven worden!

Dit korte artikel kan onmogelijk genoeg recht doen aan al die plekken van herinnering, en ongetwijfeld ga ik er volgend jaar langs het laatste stuk Pieterpad nog meer tegenkomen. Wat volgt is een korte impressie van wat ik onderweg gezien heb, met weblinks naar (veel) meer informatie.

Canadese begraafplaatsen Holten en Groesbeek

 Twee van de drie Canadese erebegraafplaatsen in Nederland liggen langs het Pieterpad bij Holten en Groesbeek (de derde is bij Bergen op Zoom). In Holten liggen 1394 Canadese soldaten begraven. In Groesbeek zijn 2618 militairen begraven, waarvan 2338 Canadees. In Groesbeek staan ook de namen van ruim 1000 vermisten op een herdenkingsmuur. Bij beide begraafplaatsen is bij de ingang een informatiebord over de routes die de geallieerden in 1944 en 1945 aflegden om uiteindelijk Europa te bevrijden.

Zowel in Holten als in Groesbeek zetten lokale organisaties en vrijwilligers zich in om zoveel mogelijk levensverhalen van de begraven militairen te achterhalen, in samenwerking met Canadese organisaties en nabestaanden. Lees de levensverhalen hier:

• Online database Informatiecentrum Canadese Begraafplaats Holten: https://levensverhalen.canadesebegraafplaatsholten.nl/
• Stichting Faces to Graves, Groesbeek: https://www.facestograves.nl/lifestories.php?lang=NL

Canadese begraafplaats Holten

Canadese begraafplaats Groesbeek

Werkkamp Twilhaar

Rijkswerkkamp Twilhaar bij Nijverdal was een van de ‘werkverruimingskampen’ die de Nederlandse overheid vanaf eind jaren 1930 aanlegde om nieuwe werkgelegenheid te scheppen. Werkloze vissers uit Katwijk en Scheveningen, die van de Duitsers niet meer mochten uitvaren, legden hier een boomkwekerij aan. In 1942 moesten Joodse mannen uit Groningen, Amsterdam en Tilburg hier dwangarbeid verrichten. Een half jaar later werden ze gedeporteerd naar Kamp Westerbork en al snel daarna naar Auschwitz en Sobibor. Twilhaar werd daarna een opvangkamp voor inwoners van de kustgebieden (o.a. Scheveningen, Katwijk, Noordwijk) die door de bouw van de Atlantikwall gedwongen werden te verhuizen. Ook gezinnen uit Nijverdal werden hier tijdelijk gehuisvest na het bombardement op Nijverdal in maart 1945, vlak voor de bevrijding. In 1947 is het kamp afgebroken. Langs het Pieterpad herinneren een toegangspoort, een monument en een informatiebord aan dit kamp. Zie ook https://mijnstadmijndorp.nl/app/werkkamptwilhaar/verhalen/rijkswerkkamp-twilhaar.

Monument werkkamp Twilhaar

Bevrijdingsroutes

In de Paasvakantie van 2025 liep ik van Ommen naar Vorden. Onderweg zag ik veel borden, spandoeken en vlaggen die 80 jaar bevrijding vierden. Dorpen als Holten en Hellendoorn lagen langs een van de bevrijdingsroutes van de geallieerden door Overijssel in april 1945. De bevrijders waren hier vooral Canadezen, samen met Polen en Britten, dus waren overal Canadese vlaggen te zien. Omgekomen soldaten en verzetshelden werden herdacht met portretten en informatieborden.  

Zie voor meer informatie o.a.:

https://www.oost.nl/vrijheid/vrijheidsroute: RTV Oost, verhalen over de bevrijdingsweken van 1-17 april 1945 op verschillende plekken in Overijssel.

https://www.visitoost.nl/wat-te-doen/bevrijding-van-overijssel/liberation-route/: vier fietsroutes door Overijssel van Liberation Route Europe.

https://www.visitrijssenholten.nl/alle-routes/beleef-de-bevrijding/: fiets- en wandelroutes in en rond Rijssen en Holten.

https://www.liberationroute.com/nl: Liberation Route Europe.

Herdenking en viering van 80 jaar bevrijding in Lemele, Hellendoorn, Holten en Bekmansbroek- ’t Veller

Baileybrug en Slag om het Twentekanaal

De Pieterpadetappe van Holten naar Laren eindigde voor mij een paar kilometer verderop in Lochem omdat daar mijn hotel was. De brug naar Lochem over het Twentekanaal is een Baileybrug. Deze bruggen werden ontworpen door Donald Bailey van het Britse Ministerie van Defensie. Deze bruggen konden makkelijk en snel geplaatst worden en het ontwerp was ook makkelijk aan te passen in lengte, breedte en draagkracht. De bruggen werden ter plekke gebouwd. Ze waren vooral bedoeld als noodoplossing om in de oorlog verwoeste bruggen te vervangen. Maar veel bruggen zijn nog decennia blijven liggen en sommige zijn er nu nog steeds, zoals de brug bij Lochem die kort na de oorlog (1947) is gebouwd. Eind maart 1945 bliezen de Duitsers alle bruggen over het Twentekanaal op, vlak voordat de Canadezen de Slag om het Twentekanaal (3 en 4 april 1945) zouden winnen.  

Baileybrug over het Twentekanaal bij Lochem, gebouwd in 1947 nadat de Duitsers in 1945  alle bruggen over het Twentekanaal hadden opgeblazen.

Market Garden

 Bij de Canadese erebegraafplaats in Groesbeek kruist het Pieterpad het Airbornepad. Dit pad volgt de route van Britse grondtroepen en geallieerde luchtlandingsdivisies van ‘Operation Market Garden’ van Lommel (België) tot Arnhem. Tussen de Belgisch-Nederlandse grens en Arnhem moesten acht belangrijke bruggen veroverd worden. De brug bij Arnhem was zoals bekend helaas ‘one bridge too far’. Zie voor meer informatie over het Airbornepad https://www.olat.nl/airbornepad, waar ook de wandelgids van wandelsportvereniging OLAT besteld kan worden.

De meeste Canadese militairen die in Groesbeek begraven zijn waren overigens niet bij ‘Market Garden’ betrokken, maar bij ‘Operation Veritable’ in 1945. In en rondom Groesbeek zijn veel herdenkingsplekken te vinden, die herinneren aan ‘Operation Market Garden’, maar ook aan de zware oorlogsmaanden die daarna nog zouden volgen totdat Operation Veritable alsnog de bevrijding bracht.  Ten zuiden van Groesbeek ligt bijvoorbeeld het Arie Bestebreurtjepad. Arie Bestebreurtje was een Nederlandse verbindingsofficier die bij Market Garden en andere bevrijdingsoperaties daarna betrokken was. Dit pad ligt in het landingsgebied van Amerikaanse parachutisten waar ook Bestebreurtje geland is. Na de oorlog kreeg hij veel onderscheidingen, waaronder de Willemsorde. Een paar kilometer zuidelijker, in Milsbeek, worden de herinneringen aan de bevrijders van het dorp ook in leven gehouden, ‘lest we forget’.

Bord Airbornepad van Lommel (België) naar Arnhem, en pad vernoemd naar  kapitein Arie Bestebreurtje bij Groesbeek

Herdenkingsbord voor de bevrijders van Milsbeek

Maaslinie

In Noord- en Midden-Limburg loopt het Pieterpad langs de Maas, en dus ook langs de Maaslinie. Deze linie werd in 1939 aangelegd tussen Maastricht en Nijmegen om een Duitse inval tegen te kunnen houden of in ieder geval te vertragen. In mei 1940 is bij de Duitse invasie hevig om deze linie gevochten, maar al snel moesten de Nederlandse soldaten zich overgeven. Bij de veerpont van Grubbenvorst naar Velden herinnert een informatiebord aan de gevechten bij Grubbenvorst. Het is ook het startpunt van een wandelroute over de grens naar de Duitse verdedigingsline Westwall bij Straelen.

Over de gevechten bij de Maaslinie is online veel informatie te vinden, bijvoorbeeld op de website van de Stichting Kennispunt Maaslinie mei 1940:  http://www.maaslinie-mei1940.nl/

Wandelroute van Velden naar Straelen, met informatiebord over de Maaslinie

Lokale verhalen

En dan zijn er langs het hele Pieterpad nog de vele lokale oorlogsverhalen. Hieronder volgt een kleine selectie van wat ik onderweg gezien heb.
Op verschillende plekken langs het pad herinneren monumenten aan tijdens de oorlog neergestorte vliegtuigen van de geallieerden. Bijvoorbeeld bij Sleen in Drenthe, waar in 1943 een Britse bommenwerper na een bombardement in Duitsland werd neergeschoten. De zeven bemanningsleden overleefden dit niet. Ze liggen begraven in Sleen. Het monument is van brokstukken van de bommenwerper gemaakt. Ook bij Ommen stortte in 1943 een bommenwerper neer op de terugweg van een bombardement op Duitse havensteden. Van de tien bemanningsleden kwamen er zeven om. Een gedenkplaat en informatiebord met foto en namen van de bemanning vertellen dit verhaal.

Herdenkingsplekken voor de bemanning van neergestorte vliegtuigen van de geallieerden bij Sleen (links) en Ommen (rechts)

Bij Doetinchem kwam ik dit bijzondere verhaal tegen. Twee Nederlandse dwangarbeiders vluchtten in september 1944 samen met twee Russische krijgsgevangenen over de grens van Duitsland naar Nederland. De Russen werden drie maanden verborgen gehouden in een hol in het bos. Daarna hebben ze tot de bevrijding ondergedoken gezeten op zolder bij een gezin in het naburige Silvolde.

Onderduikplek van Russische krijgsgevangenen bij Doetinchem

Het Pieterpad gaat in Gelderland en Limburg vaak vlak langs en soms zelfs over de Nederlands-Duitse grens. De oorlogsherinneringen zijn daar ook grensoverschrijdend, zie ook het eerdergenoemde voorbeeld bij Velden. Tussen het Nederlandse Leuth en het Duitse Zyllich, vlakbij Nijmegen, is een herinneringsroute 1944-1945 aangelegd. Langs de route staan 14 borden met foto’s en informatie over de gebeurtenissen in de oorlogswinter. Meer informatie over deze herinneringsroute vind je op https://www.visitnijmegen.com/routes/2230318924/herinneringsroute.

Herinneringsroute 1944-1945, een rondwandeling over de grens tussen Leuth (Nederland), Zyllich (Duitsland) en het Wylerbergmeer op de grens.

Tijdens ‘Operation Veritable’ bleken er problemen te zijn met de bevoorrading, de aanvoer van troepen en het vervoer van gewonden. Er moest een tijdelijke nieuwe spoorlijn aangelegd worden. Dit gebeurde razendsnel, na twee maanden was de lijn klaar voor gebruik. De kwaliteit was matig en de trein kon maar langzaam rijden, maar de lijn is toch belangrijk geweest in de laatste oorlogsmaanden. Bij Gennep herinnert een informatiebord aan een deel van deze spoorlijn, de ‘Hawkins Link’. De spoorlijn heeft er maar kort gelegen, in de zomer van 1946 werd de lijn alweer gesloopt.

Gedenkplaat voor de Hawkins link spoorlijn

Zoals overal in Nederland kom je langs het Pieterpad ook veel monumenten voor lokale slachtoffers van de oorlog tegen. Tot slot van dit korte overzicht in vogelvlucht van oorlogsherinneringen langs het Pieterpad een kleine selectie van oorlogsmonument in Noord- en Midden-Limburg. In Gennep is bij de Niersbrug een Vrijheidsplein aangelegd. Hier vind je een Holocaustmonument voor de 22 Joodse inwoners van Gennep die de oorlog niet overleefden, het monument voor oorlogsslachtoffers ‘De barmhartige Samaritaan’, gedenkplaten met namen van oorlogsslachtoffers, en een ‘luisterkei’ van de Liberation Route.

Holocaustmonument en monument voor omgekomen verzetsstrijders op het Vrijheidsplein in Gennep

Ook bij Holthees en in Grubbenvorst staan monumenten voor de daar gevallen oorlogsslachtoffers. Het monument in Grubbenvorst staat in het dorpscentrum en is voor zowel de omgekomen bewoners als de in het dorp omgekomen militairen. Op de middelste zuil herdenkt een kind de slachtoffers terwijl een man met een zegepalm de overwinning viert. Het monument bij Holthees zit vol symboliek, die op het bord er naast toegelicht wordt: “De rode driehoek met stierekop is het symbool van onze bevrijders. De drie stalen constructies symboliseren de overblijfselen van huizen en bomen, een mens de wanhoop nabij, een kruis… Het V-teken staat voor de victorie, de overwinning, niet alleen van deze oorlog maar van alle kwaad. De afgeschuinde stalen platen, de vleugels naar de vrijheid uitmondend in het stalen kruis, ons geloof, onze vrijheid, Uw toekomst…”  

Oorlogsmonumenten in Holthees (links) en Grubbenvorst (rechts)

Misschien wel het meest bijzondere aandenken aan de oorlogsjaren langs het Pieterpad is de buurtkapel bij Houthuizen, vlakbij Lottum in Noord-Limburg. Hier nu eens geen monument voor oorlogsslachtoffers, maar een kapel die is gebouwd omdat de bewoners dankbaar waren dat er in hun dorp geen doden of gewonden waren gevallen.