Onze vrijwilligers komen op verschillende plekken, waar de tweede wereld oorlog ook zichtbaar is geweest. Hier een verslag van onze vrijwilliger Marco Bontje over Ljubljana.
In 2024 mocht ik drie maanden op sabbatical van mijn werk. Mijn tijdelijke thuisbasis in die drie maanden werd Ljubljana, de hoofdstad van Slovenië. Ik werd hartelijk ontvangen als gastonderzoeker bij het Geographical Institute, een onderzoeksinstituut van de Sloveense Academie van Wetenschappen en Kunst. Ik wilde de stad en de omgeving graag beter leren kennen en vroeg mijn gastheren op het instituut dus om tips van wat ik zeker zou moeten zien. Het wandel- en fietspad ‘Pot ob žici’ stond prominent op het tiplijstje. Als je in Ljubljana op zoek gaat naar oorlogsherinneringen, kom je al snel bij dit pad uit.
Letterlijk vertaald is dit het ‘Pad langs het prikkeldraad’. Het staat ook bekend als het ‘Pad van Herinnering en Kameraadschap’. Het pad, 32 km lang, volgt het hek dat van februari 1942 tot het einde van de oorlog rond Ljubljana heeft gestaan. De hele stad lag toen nog binnen dat hek. Na de oorlog is de stad verder gegroeid, dus delen van de route gaan nu door woonwijken en over bedrijventerreinen. Maar het grootste deel van de route gaat langs de stadsrand, door parken, weilanden en bossen.
Informatiebord met de route van het ‘Pot ob žici’ (de rode lijn op de kaart).
Slovenië maakte toen de oorlog begon deel uit van Joegoslavië, toen nog een koninkrijk. Het noorden werd onderdeel van het Duitse rijk, het westen en zuiden werden bezet door Italië, en in het oosten werd een klein deel bezet door Hongarije. Aan de zuidgrens werd Kroatië, bondgenoot van Duitsland en Italië, een onafhankelijke staat, en bezette ook nog een klein stukje Slovenië. Ljubljana maakte deel uit van de Italiaanse bezettingszone. Zoals op de kaart hieronder te zien is, lag het net ten zuiden van de grens met de Duitse bezettingszone.
In de eerste bezettingsmaanden was het regime van de Italianen nog relatief mild vergeleken bij dat van de Duitsers. Maar in reactie op verzetsacties van het Sloveense Bevrijdingsfront werd het al snel wreder en repressiever. Tienduizenden bewoners werden gedeporteerd naar concentratiekampen, en Ljubljana werd van het ommeland afgesloten door een hek van prikkeldraad. Dit hek moest het verzet de kop indrukken en het contact tussen het Bevrijdingsfront in de stad en de partizanen op het platteland onmogelijk maken. Nadat Italië in september 1943 een wapenstilstand sloot met de geallieerden, werd Ljubljana en omgeving bezet door Nazi-Duitsland. Het hek rond de stad bleef staan tot de bevrijding op 9 mei 1945. De stedelijke bevolking leed vooral in de laatste oorlogsjaren zwaar onder gebrek aan voorraden en voedsel. Veel bewoners stierven aan ziekte en hongersnood.
Kaart van Slovenië tijdens de Tweede Wereldoorlog met bezettingszones vanaf 1941.
Kaart gemaakt door: Manca Volk Babun, Rok Ciglic en Matija Zorn, ZRC SAZU Geographical Institute, 2022. https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=132441919
Na de oorlog werd Slovenië onderdeel van de socialistische republiek Joegoslavië, met de partizanenleider Tito als president. In 1957 werd voor het eerst de ‘Pohod ob žici’ (‘Mars langs het prikkeldraad’) gehouden, een tocht rondom Ljubljana langs waar in de oorlog het prikkeldraadhek had gestaan. Dit werd een jaarlijkse traditie waar steeds meer bewoners aan meededen. De traditie heeft het uiteenvallen van Joegoslavië en het verdwijnen van het socialistische regime overleefd. Ook nu nog trekt dit evenement jaarlijks tienduizenden deelnemers. Het begon in 1957 als wandeltocht, maar nu kan de tocht gewandeld of gefietst worden en er zijn ook hardloopwedstrijden langs de hele route en delen ervan.
‘Pohod ob žici’, 1961.
Bron: https://picryl.com/media/pohod-ob-zici-okupirane-ljubljane-1961-14-d251c5
Tussen 1974 en 1985 is een wandel- en fietspad aangelegd, het ‘Pot ob žici’ en zijn langs het pad bomen geplant. Het pad wordt langs de hele route gemarkeerd met routebordjes en kilometerbordjes, en informatieborden leggen de ontstaansgeschiedenis van het pad uit. Op de locaties waar bunkers bij het hek stonden, zijn herinneringszuilen geplaatst. De meeste bunkers zijn al kort na de oorlog gesloopt, maar sommige staan er nog steeds langs de route van het pad.
Sommige bunkers staan er nog.
Deel van het tussen 1974 en 1985 aangelegde pad, met de toen geplante bomen.
Langs het ‘Pot ob žici’ kom je ook veel oorlogsmonumenten tegen. Zo leidt het pad langs de grootste begraafplaats van Ljubljana, Žale. Hier zijn veel oorlogsgraven van zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog en er staan ook nationale en internationale oorlogsmonumenten. Het is een wonderlijke mix van graven van en monumenten voor soldaten van alle strijdende partijen. Op de foto’s hieronder staan bijvoorbeeld een Sloveens monument én een Russisch monument die pal naast elkaar bij deze begraafplaats liggen. Het Russische monument is door Rusland betaald en in 2016 door president Poetin samen met de Sloveense president onthuld. Zo zijn er op de begraafplaats wel meer controversiële monumenten te vinden, ook van bijvoorbeeld gesneuvelde Duitse en Oostenrijkse soldaten.
Het Sloveense oorlogsmonument bij de Žale-begraafplaats langs het ‘Pot ob žici’, met op de achtergrond het Russische oorlogsmonument.
Het Russische oorlogsmonument bij de Žale-begraafplaats.
Maar ook op andere plekken langs het pad kom je vaak oorlogsmomenten tegen die herinneren aan oorlogsslachtoffers en aan de jaren waarin Ljubljana eerst door de Italianen en daarna door de Duitsers bezet werd. Hieronder een paar voorbeelden.
Oorlogsmonument aan een deel van de route dat nu door een woonwijk loopt.
Tijdens mijn sabbatical in Ljubljana in 2024 heb ik aan de ‘Pohod ob žici’ meegedaan. Want: ‘when in Ljubljana, do as the Ljubljanans do’! Ik had in de weken daarvoor het pad ook al eens, in delen, alleen gelopen. Maar het was een mooie ervaring om dit nogmaals te doen op de dag dat tienduizenden bewoners van de stad dat ook deden. Zo wordt de herinnering aan de bezettingsjaren en de bevrijding levend gehouden, en heeft het hek dat zoveel leed heeft veroorzaakt toch ook nog een mooie jaarlijkse traditie opgeleverd.
Stempelpost in het natuurgebied Golovec tijdens de ‘Pohod ob žici’.
Onderweg tijdens de ‘Pohod ob žici’.
Reactie plaatsen
Reacties